بیماری های آدرنال

غده آدرنال یا فوق کلیه، در بالای کلیه ها قرار دارد و وظیفه ی آن ترشح هورمون های مهمی مثل کورتیزول، آدرنالین و آلدسترون می باشد. گاهی غده فوق کلیه دچار پرکاری  یا دچار رشد فزاینده ی تومورال می شود که نتیجه آن افزایش ترشح هورمون های مذکور است. البته گاهاً تومورهای آدرنال هیچگونه ترشحی هم ندارند و فقط به علت بزرگ شدن بیش از حد خود را نشان می دهند.

فئوکروموسیتوم چیست؟

فئوکروموسیتوم یک تومور نادر و معمولا خوش‌خیم است که در غده فوق کلیوی ایجاد می‌شود. معمولا تومور یک غدد آدرنال را درگیر می‌کند اما می‌تواند هر دو غده را نیز تحت تاثیر قرار دهد. غدد فوق کلیه دو غده کوچک درون‌ریز بدن هستند که در بالای کلیه‌ها قرار دارند و وظیفه تولید و توزیع هورمون‌های مهم و استروئیدها از جمله آدرنالین، نور آدرنالین و کورتیزول را برعهده دارند. هورمون‌های غده فوق کلیه (آدرنال) به تنظیم عملکرد بدن مانند:

• ضربان قلب
• فشار خون
• متابولیسم
• قند خون
• پاسخ به استرس
• پاسخ سیستم ایمنی بدن کمک می‌کنند.

وظیفه غده آدرنال چیست؟

غدد آدرنال، دو ارگان مثلثی شکل هستند که در حدود 3.5 سانتی‌متر ارتفاع و 7 سانتی‌متر طول دارند. آن‌ها در بالای کلیه‌ها قرار دارند و نام خود را از موقعیت مکانی‌شان به دست آورده‌اند (غدد فوق کلیوی). وظیفه ی این غدد درون‌ریز، ترشح هورمون های استروئیدی خاصی هست که به درون جریان خون ریخته می شود. هر غده آدرنال از دو بخش تشکیل شده است:

• بخش قشری آدرنال عمدتا سه هورمون آلدوسترون، کورتیزول و آندروژن های آدرنال (عمدتاً آندروسترون و تستوسترون ) را تولید می کند. هورمون آلدوسترون با حفظ سطح آب و نمک بدن، در تنظیم فشار خون نقش دارد. هورمون کورتیزول علاوه بر کمک در تنظیم سوخت و ساز بدن و پاسخ به شرایط استرس زا، اثرات ضد التهابی نیز دارد. هورمون های آندروسترون و تستوسترون هورمون‌های جنسی مردانه می‌باشند و نقش مهمی در حفظ تفاوت‌های بین آقایان و خانم ‌ها ایفا می‌کنند
• بخش مرکزی غده فوق کلیه، کاتکول آمین‌ تولید می‌کند. کاتکول آمین‌‌ها شامل آدرنالین، نورآدرنالین و مقدار کمی دوپامین می‌باشند که مسئول پاسخ به شرایط استرسی هستند.

تولید هورمون های آدرنال تحت کنترل مستقیم غده هیپوفیز مغز می باشد. این کنترل به وسیله تولید هرمون آدرنوکورتیکوتروپین (ACTH) توسط غده هیپوفیز و اثر آن بر روی غده آدرنال اتفاق می افتد.

اختلالات و بیماری‌های غدد آدرنال

دلایل متعددی باعث ضعف و یا بروز اختلال در غدد آدرنال می‌شود. مشکل می‌تواند ناشی از خود غده آدرنال باشد و یا به دلیل نقصی که در غدد دیگر به وجود می‌آید، باشد. در زیر اختلالات و بیماری‌های شایع غدد آدرنال آورده شده است:

• بیماری نارسایی آدرنال

این اختلال به ندرت ممکن است در هر سنی بروز نماید و ممکن است ناشی ازبیماری غدد فوق کلیوی (نارسایی اولیه آدرنال یا بیماری آدیسون) یا بیماری‌هایی در هیپوتالاموس یا هیپوفیز (نارسایی ثانویه آدرنال) باشد. در این بیماری بخش قشری آدرنال نمی‌تواند به‌اندازه کافی کورتیزول و آلدوسترون تولید کند. علائم این بیماری شامل کاهش وزن، کم اشتهایی، تهوع و استفراغ، خستگی، تیرگی پوست (تنها در نارسایی اولیه آدرنال)، درد شکم و موارد دیگر است.

• سرطان آدرنال

سرطان آدرنال یک سرطان تهاجمی است، اما بروز آن بسیار نادر است. آنها اغلب علامت ایجاد نمی‌کنند و زمانی که تشخیص داده می‌شوند که در اندام‌ها و بافت‌های دیگر گسترش یافته اند. این تومورها رشد نسبتاً سریعی دارند. ممکن است بیماران درد شکم، درد پهلو یا احساس پر بودن شکم را تجربه کنند، به خصوص وقتی تومور غده فوق کلیه  بسیار بزرگ شود.

• سندرم کوشینگ

سندرم کوشینگ ناشی ازتولید بیش از حد کورتیزول از غدد فوق کلیوی است. علائم این بیماری ممکن است شامل افزایش وزن و رسوبات چربی در قسمت‎های خاصی از بدن مانند صورت باشد. همچنین باریک شدن بازوها و پاها، ظاهر شدن موی صورت، خستگی، ضعف عضلانی، فشار خون بالا، دیابت و سایر موارد دیده می‌شود. تولید بیش از حد کورتیزول همچنین می‌‌تواند با تولید بیش از حد هورمون آزادکننده کورتیکوتروپین (ACTH) توسط یک تومور خوش خیم در غده هیپوفیز یا تومورهای دیگر بدن ایجاد شود. یکی دیگر از دلایل سندرم کوشینگ مصرف بیش از حد و طولانی مدت استروئیدهای خارجی مانند پردنیزون یا دگزامتازون است که برای معالجه بسیاری از بیماری های خود ایمنی یا التهابی تجویز می‌شود.

بیماری کوشینگ

از بیماری های مهم غده ی آدرنال می توان به بیماری کوشینگ (پرکاری فوق کلیه که منجر به افزایش ترشح کورتیزول می شود)، فئوکروموسیتوم (پرکاری فوق کلیه که منجر به افزایش ترشح کاتکول آمین ها و متانفرین می شود)  نام برد. در صورت بروز هر کدام از بیماری های آدرنال درمان اصلی خارج کردن غده بیمار به وسیله جراحی است. امروزه بیشتر جراحی های آدرنال به صورت لاپاروسکوپی قابل انجام است مگر در موارد تومورهای بزرگ و پیشرفته.

• هیپرپلازی مادرزادی آدرنال

این بیماری یک نوع اختلال ژنتیکی است که در آن سطح کورتیزول یا آلدوسترون و یا هر دو پایین می‌آید. کودکانی که با این اختلال متولد می‌شوند، اغلب افزایش بیش از حد آندروژن را تجربه می‌کنند که ممکن است منجر به ایجاد ویژگی های مردانه در دختران و بلوغ زودرس در پسران شود. هیپرپلازی مادرزادی آدرنال بسته به شدت کمبود آنزیم ممکن است سال‌ها تشخیص داده نشود. در موارد شدیدتر، نوزادان ممکن است از داشتن اشکال در ظاهر دستگاه تناسلی، کم آبی، استفراغ و عدم شکوفایی رنج ببرند.

• سرکوب غده فوق کلیه

هنگامی که افراد داروهای استروئیدی مانند پردنیزون، هیدروکورتیزون یا دگزامتازون مصرف می‌کنند، فعالیت طبیعی غدد فوق کلیوی را کاهش می‌یابد. به طور معمول، کسی که استروئید مصرف می‌کند با گذشت زمان به تدریج دوزهای پایین و کمتری دریافت می‌کند تا اینکه مصرف دارو را به طور کامل قطع شود. هنگامی که داروهای استروئیدی به طور ناگهانی متوقف می‌شوند، به خصوص بعد از مصرف چندین هفته یا بیشتر، غدد آدرنال ممکن است قادر به تولید هورمون‌های استروئیدی در مقادیر کافی برای چند هفته یا حتی ماه‌ها نباشد. این وضعیت می‌‍‌تواند مشکلات بالینی به دلیل عدم تعادل در میزان هورمون را ایجاد کند که تا زمانی که غدد آدرنال شروع به کارکرد معمول خود کند، ادامه می‌یابد.

تشخیص اختلالات غده آدرنال

برای تشخیص اختلال در غدد فوق کلیوی، آزمایش‌های مختلفی از جمله موارد زیر را بررسی می شود:

• آزمایش خون برای اندازه گیری چگونگی تولید هورمون کورتیزول در بدن
• آزمایش اندازه گیری تحمل انسولین
• جمع آوری ادرار 24 ساعته
• تصویربرداری، مانند اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT) از غدد فوق کلیوی یا تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی (MRI) از غده هیپوفیز

پزشک همچنین تاریخچه فرد و تمام داروهایی را که مصرف می‌کند، مورد بررسی قرار می‌دهد.

درمان غدد آدرنال توسط متخصص

هدف از درمان است بازگرداندن عملکرد طبیعی غدد آدرنال می‌باشد. درمان اختلالات غده آدرنال در دو دسته کلی قرار می‌گیرد. برخی از اختلالات با دارو درمان می‌شوند، برخی دیگر نیاز به جراحی دارند.

• هورمون تراپی

در مواردی که سطح عملکرد غدد آدرنال پایین باشد مانند آنچه در بیماری آدیسون اتفاق می افتد، هورمون‌های جایگزین تجویز می‌شود. استروئیدهایی مانند هیدروکورتیزون یا پردنیزون می‌توانند جایگزین کورتیزولی شوند که بدن به مقدار کافی تولید نمی‌کند. بیماران همچنین ممکن است فلوکروکورتیزون را جایگزین آلدوسترون کنند. هنگامی که غدد آدرنال بیش از حد هورمون تولید کنند، از روش‌های دارو درمانی و پرتو درمانی استفاده می‌شود.

• دارو درمانی

مانند استفاده از داروهای کاهنده ‌ی سطح هورمون کورتیزول و داروی ضدآلدوسترون

• عمل جراحی

اگر تومورهای آدرنال بیش از حد بزرگ شده باشند ( حتی اگر خوش خیم باشند ) یا باعث تولید بیش از حد هورمون شوند، ممکن است نیاز به جراحی داشته باشند. همچنین در مواردی که هورمون تراپی و دارو درمانی جوابگو نباشد نیز از روش جراحی برای برداشتن غده ی آدرنال درگیر یا تومور درگیر کننده ی این ناحیه به عنوان درمان اولیه علائم، استفاده می‌گردد و در ادامه از سایر روش‌های درمانی برای تکمیل فرآیند درمان استفاده خواهد شد.

جهت ویزیت و ارتباط بیشتر میتوانید با شماره مطب جناب دکتر علی بخشی تماس حاصل فرمایید.

۰۲۱-۶۶۱۲۶۰۶۵

۰۲۱-۶۶۱۲۶۰۴۴